Kırgızlar veya Kırgız Türkleri, çoğunluğu Kırgızistan'da yaşayan Türk halkı. Türklerin bilinen en eski yazılı belgeleri olan Yenisey veOrhon Yazıtları'nda Kırgızlar, tarihleri çok eskiye dayanan Türk kavimleri arasında zikredilmektedir.[5]
Çin tarihi kaynaklarında ise Kırgızlar ilk kez M.Ö. 201 yılında Hunlar zamanındaki olaylar anlatılırken ortaya çıkmakta ve Kırgızların bilinen ilk devletlerini M.Ö. 2. yüzyılda bugünkü Kırgızistan topraklarından doğuya ve kuzey doğuya uzanan bölgede, (Tanrı Dağlarınındoğu ve kuzey doğusunda) kurdukları anlaşılmaktadır.[kaynak belirtilmeli]http://geneltrktarihi.blogspot.com/
Konu başlıkları[gizle] |
Kırgız sözcüğü [değiştir]
Kırgız sözünün çıkış yeri üzerine farklı iddialar bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, Kırgız kelimesinin "kırk-kız", ikincisi "kırk uuz" veya kırk kabile kelimelerinden türediğidir. Kırgızistan bayrağında güneş benzeri şeklin etrafındaki kırk ışık süzmesi buna ithafendir.
Günümüzde Kırgız sözü Türk Dünyasının her yerinde geçer. Mesela Tuva Türkleri'nde bir Türk sülalesinin adı ve aynı zamanda günümüzde Tuva'da soyadı olarak da kullanılan "Kırgıs" sözü bulunmaktadır. Türkiye'de Eskişehir Seyitgazi'de bir dağ adı olarak varlığını sürdürürken Balıkesir şehri içinde Altıeylül mahallesinde bir sokak adı olarak çoktan beri söylenegelmiştir.
Tarihte Kırgızlar [değiştir]
Ön-Kırgızlar [değiştir]
Çin ve Arap kaynaklarında mavi gözlü, kızıl saçlı-sarışın ve çekik gözlü olarak geçen Kırgızlar en eski Türk halklarından biridir. Ön-Kırgızların Moğol kabileleriyle yaptıkları evlilikler sonucu günümüz Kırgızları ortaya çıkmıştır. Tuva Türkleri, Oğuz Türkleri, Kıpçak Türkleri gibi Türklerinden oluşmuşlardır. M.Ö.250 yıllarında Yenisey Kırgızları olarak Yenisey (eski dilde Ene-say, Tuva Türkçesinde Ulug-hem) vadisi boyunca uzanan bölgelerde, şimdiki Rusya Federasyonu içindeki Krasnoyarsk bölgelerinde yaygın olarak yaşıyorlardı.Yenisey Irmağı boyunda yaylak-kışlak tarzı bir hayat süren Kırgızlar, Milattan sonra birinci yüzyılda Hun diye de bildiğimiz Hiung-nudevletini oluşturdular. Hiung-nuların dağılması üzerine Kırgız Türkleri, Yenisey Kırgız Kağanlığı'nı veya Hanlığı'nı kurdular. Dördüncü yüzyılda kurulan Yenisey Kırgız Hanlığı, Baykal Gölü'nden Tibet’e kadar genelde Türk topluluklarının yaşadığı bölgelerde hakim oldu. Günümüzdeki Hakas Kırgızları, bu dönemde ana kütleden koptular.[kaynak belirtilmeli]
6. yüzyılda kurulan Göktürk Kağanlığı ile tıpkı Oğuzlar gibi birlik kurmayı kabul etmeyen Kırgızlar, Çin'in güçlenmesinden tedirgin olup Mukan Kağan döneminde Göktürklere bağlandılar. Böylece Türk toplulukları Göktürkler sayesinde tek bayrak altına tekrar toplandılar. Göktürklerin Çin hakimiyeti altına girdiği 630-680 yılları arasında Kırgızlar Çin işgaline karşı başkaldırıp ayrı olarak yaşadılar.[kaynak belirtilmeli]
İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasıyla yeniden Göktürk Kağanlığı ile birleştiler. Kırgızlar bu dönemde sık sık yönetime ayaklandılar. Kırgızlar, Göktürk Kağanlığı'ndan sonra Uygur Kağanlığı hakimiyetine girdiler. 840 senesinde Uygur Kağanlığını yıkarak kendi Kırgız Türk Kağanlığını kurdular.
Çağdaş Kırgız Halkı'nın Doğuşu [değiştir]
Kırgızlar 840 yılında Türk tarih sahnesinde önemli bir adım attılar ve Ötüken ve çevresini ele geçirdiler. Bugünkü Kırgız kültürünün temelini oluşturdular.
Kırgızlar 840 yılında Orhun bölgesine giderek Uygur hakimiyetini ortadan kaldırdılar ve Orta Asya hakimiyetini ele geçirdiler. Türk Kağanlıklarının milli merkezi Ötüken olmak üzere Kırgız Kağanlığı kuruldu. Karahanlılar'ın tesiriyle İslam dinini kabul ettiler. Kırgız kaynaklarına göre, 10. yüzyılda 200 bin müslüman Kırgız ailesi vardı.
920 yılında Moğol Kitan devleti, Kırgızları baskıya uğratarak, Tanrı dağları çevresine göç etmelerine sebep oldu. 1 Yenisey nehri kıyılarındaGöktürk harfleriyle yazılmış yazıtlar bıraktılar.
Kırgızlar, Moğollardan sonra Timur ve Özbek Hanlığı içerisinde yaşadılar. Daha sonra 17. yüzyılın sonlarına kadar "hanlık" seviyesinde varlıklarını devam ettirmişlerdir. 1870'lerde Hokand Hanlığı'yla beraber hareket eden Kırgızlar, Ruslar'ın Hokand Hanlığı'nı yıkmasıyla beraber Rus hakimiyetine girdi. 1863'te kurulan Orta Asya Rus Generalliği'ne bağlanan Kırgızlar, Rus çarına karşı sürekli ayaklanmıştır. Pek çok Kırgız kabilesi Afganistan'a ve Uygur bölgesine göçmüştür.
Kırgızlar, 1917'de Rusya'da meydana gelen ihtilal sebebiyle Orta Asya'da kurulan ve 1918 yılının sonunda yıkılan bağımsız Alaş Orda'ya katıldılar. Sovyet-Ruslar bölgeyi 1918'de tekrar ele geçirmiştir. 1920'de Kırgız bölgesini içine alan "Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" içerisinde yaşayan Kırgızlara bu dönemde Kara-Kırgız adı verilmiştir. Deşt-i Kıpçak bölgesi'nde yaşayanlara ise Kazak-Kırgızlar adı verilmiştir. 1924'te Kazak-Kırgızları ile Kara-Kırgızlar birbirinden kopmuştur. Kara-Kırgızlar yani günümüz Kırgızları, 1924'de "Kara-Kırgızları Özerk Oblastı" halkını oluşturmuşlardır ve 1926'da "Kırgızistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" nin kurulmasıyla Kırgızlar, ulusallaşmıştır.
Yaşadıkları Yerler [değiştir]
10. yüzyılda yaşamış ünlü Türk Dünyası araştırmacısı Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divanı Lügati Türk adlı eserde Türk Dünyasının coğrafyası tarif edilirken Kırgızların yeri de anlatılmıştır. Kitapta Türk Dünyasının en batısında Roma ülkesine yakın olan Beçenek Türkleri, en doğusunda ise Kıtay (Çin) ülkesine yakın Kırgız Türkleri şeklinde yazılmıştır. Bu iki Türk topluluklarının arasında ise Kıpçak, Oğuz, Yemek, Başgırd, Basmıl, Kayı, Yabaku,Tatar Türkleri olduğu belirtilmiştir. Yine aynı eserde Kırgızların konuştuğu dilinin en arı Türkçe olduğu tanımlaması yapılmıştır. Eski zamanlarda Türkiye'ye göç eden Türkistan toplulukları arasında Ötüken ve Yenisey dolaylarından Moğol soykırımdan kaçan bazı Kırgız toplulukları da gelmiştir. Mesela Eskişehir'in Günyüzü ilçesi Ayvalı köyü halkı arasında Kırgız sülalesinden gelenler mevcuttur. Dünya'da 5 milyonu aşan Kırgız halkı yaşamaktadır. 3.35 milyonu Kırgızistan'da, en büyük azınlık olarak 410 bini Özbekistan'da, 210 bini Çin'de, 81 bini Tacikistan'da, 32 bini Rusya'da, 40 bini Kazakistan'da 4 bini Türkiye'de,ve 3 bini Ukrayna'da bulunmaktadır.
Din [değiştir]
Kırgızların % 99'u müslümandır. 8. yüzyılda İpek yolu ticareti nedeniyle İslamla tanışmışlardır. Müslümanlığa geçiş ise bir anda olmamış, sünnet gibi adetlerin şaman kültürüne aşılanması ile zamanla sağlanmıştır. Sayıları az da olsa, ateistler - Sovyet Rusya etkisiyle, Tibet Budistleri ve eski kökleriyle şamanistler de Kırgız toplumunda bulunmaktadır. Kırgız Türklerini Hıristiyanlaştırmak ve öz benliklerinden uzaklaştırmak için Hıristiyan misyonerleri yıllardır büyük uğraş vermektedir. Kırgız Türkçesine Kuranı Kerim, Rusça Kuranı Kerim mealinden çeviri yapılmıştır.
Kültür [değiştir]
Kırgızlar, yakın dönemde yerleşik hayata geçmiş bir toplumdur. Bayraklarındaki güneş benzeri şekil, bunun bir özetidir ve Kırgız otlaklarının ortasında, ocağın dumanının dışarı çıkmasını sağlayan boşlukla özdeşleşmektedir.
Kırgızlar asıl olarak dağlarda yaşayan ve buna bağlı olarak da dünyanın en iyi çadırını geliştirmiş Türk toplumudur. Ülkenin büyük bir kesimi dağlarla çevrilmiş olan Kırgızistan'da halen dağda göçebe hayatı yaşayan Kırgızlar vardır. Eski Türklerde olduğu gibi yazın yaylada, kışın ise kışlakta yaşanılmaktadır. Rusya'nın işgaline uğradığında ilk defa yerleşik düzene geçmiştir.
Toplum [değiştir]
Kırgızistan çok uluslu bir ülkedir. Ülkenin % 90'ı aşkını Türklerden oluşmaktadır. Türk topluluklarından % 70 oranında Kırgız Türkleri, % 15 oranında Özbek Türkleri oluşturur. Kırgızistan'daki Türk toplulukları olan Kırgız Türkleri, Özbek Türkleri, Ahıska Türkleri, Uygur Türkleri Türk Birliği'nin kurulmasını büyük oranda istemesine rağmen ülkenin azınlığı olan Ruslar ve Türk olmayan başka uluslar Türk Birliği kurulmasını istememktedir. Kırgızistan'da ilk kez bir cumhurbaşkanı Türk Birliği'nin kurulmasından yana fikrini belirtmiştir. Kırgız Türkleri, Özbekistan ve Özbek Türklerinin hem Türk Birliği ve Orta Asya (ya da Türkistan) Birliği karşısında görülmeleri hem de kararsız davranışları sebebiyle ülkenin çok nüfuslu topluluğu Özbeklere soğuk bakmaktadır.
Uluslararası İlişkiler ve Siyaset [değiştir]
Kırgızistan ile Türkiye arasındaki ilişkiler Kırgızistan'ın bağımsızlığı ile iyi olmuştur. Kırgızistan'ın cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev, Türkiye'yi çok seven ve Türkiye ile her alanda birlik kurmak isteyen bir lider olmuştur. Atambayev, TBMM'deki ve Azerbaycan Meclisindeki söylemleri ile gerek Türkiye ve gerekse Azerbaycan halkı gözünde çok sevilmiştir.
Ayrıca bakınız [değiştir]
- Kızılsu Kırgızları
- Fuyu Kırgızları
- Yenisey Kırgızları
- Tarbagatay Kırgızları
- Pamir Kırgızları
- Van Kırgızları (Ulupamir Kırgızları)
Comments
Post a Comment