Çocuklarda Olumsuz Davranışları Değiştirme Önerileri

Çocuklar yetişkinlere oranla olumsuz alışkanlıkları ve davranışları çok çabuk benimser. Eğlence olarak algıladıkları kötü davranışların farkına varamazlar. Çok çabuk benimsedikleri kötü davranışlarını değiştirmek gerekir. Bu nedenle çocukların davranışlarını yönetmek son derece önemlidir. Ancak çocuklarda davranış değişikliği yapmak isterken kesinlikle zorlamalardan uzak durulmalıdır çünkü çocuklara bir şeyler öğretirken her zaman onların çocuk oldukları akıldan çıkarılmamalıdır.

---

Çevremizde çocuklarının kötü davranışlarını değiştirmek için ebeveynler genelde çocuğun yapamayacağı şeylere zorladığını görüyoruz. Bu kesinlikle tercih edilmemesi gereken bir yöntemdir çünkü zorlamalar çocuklarda her zaman olumsuz sonuçlar doğurur. Oluşturulmak istenen disiplin sağlanamayacağı için çocuklarda davranış değişiklikleri istenen şekilde yapılmaz.

Çocukların Her İsteğini Yerine Getirmek Doğru Mu?

Disiplin, bir çocuğun ahlak gelişiminin sağlanmasıyla istenilen davranışlara sahip olması için kendi kendini denetlemesidir. Bir diğer tabirle çocuğun, aldığı disiplin çerçevesinde kazanacağı davranışlarının kendine uygun olup olmayacağına karar vermesidir. Bu nedenle disiplin çocuğun olumlu davranış kazanması için çok önemlidir. Bunun için de ilk şart; çocuk ile ebeveyn arasında bir uyumun olmasıdır. Eğer bu uyum olmazsa çocuğun alacağı disiplin sağlam olmaz.

---

Ebeveynler, çocuklarının doğru davranışları öğrenmesi konusunda birtakım yanlış tutumlar sergiliyor. Bu yanlışlar direkt olarak çocuğun davranışlarını etkiler. Özellikle çocuklarına beklemeyi öğretmek konusunda aileler çok büyük zorluklar yaşıyor. Çocuktur diyerek her isteğinin hemen yerine getirilmesi ileride çocuk için ciddi sorunlara yol açar. Bu nedenle aileler çocuklarına beklemeyi öğretmeli.

Çocukların İstekleri Karşısında Nasıl Bir Tutum Sergilenmeli?

Ebeveynler çocuklarının isteklerini yerine getirmek istemese de çocuğun bir şey istedikten sonra beklerken yaşadığı gerilim yüzünden ebeveynler hemen çocuğun isteğini yerine getiriyor. İsteğinin hemen yerine getirilmesi çocukta her zaman dünyanın kendi etrafında döndüğü algısını yaratır. Bu nedenle çocuklar her şeyi bir an önce elde edebileceklerini düşünürler. Ancak ebeveynler çocuklarına her zaman önceliğin kendi isteklerinin değil başkalarının isteklerinin de olabileceğini aşılamalı. Kendi durumundan daha kötü durumda olabilecek kişilerin olacağını anlatmalı. Böylece çocuk isteklerinin yerine gelmesinde yaşayacağı gerilimi minimumda yaşar ya da hiç yaşamaz. Bunun dışında çocuğun beklemeyi ve beklerken yaşayacağı gerilimi öğrenmesi için ebeveynlerin şunlara da dikkat etmesi gerekir:

• Çocuklar genelde ebeveynlerine bir şeyi yaptırmak için ağlama ve mızıldanma yolunu kullanır. Ancak ebeveynler bu durum karşısında kesinlikle pes etmemeli. Bu yolla bir şey elde edemeyeceğini öğretmeli.
• Çocuğun her istediğinin yerine getirilmeyeceğini öğretmeli.
• Çocuk her isteğinin ve ihtiyacının her zaman karşılanmayacağı konusunda bilinçlendirilmeli.
• Her zaman kendi ihtiyaçlarının öncelikli olmadığı öğretilmeli.
• Çocuğa isteklerinin karşılanmamasında yaşayacağı gerilimle nasıl mücadele etmesi gerektiği öğretilmeli.

Çocuklara Kurallar Koymak Gerekli Mi?

Ebeveynlerin, her şeyden önce ‘Hayır’ kavramını benimsemesi ve benimsetmesi gerekir. Bunu ilk kural olarak da saymak yanlış olmaz çünkü çocuk bazı isteklerinin yerine getirilemeyeceğini ebeveyninin “Hayır” diyeceği düşüncesiyle öğrenir. Böylece nelerin doğru nelerin yanlış olacağını öğrenir. Ancak ebeveynin çocuğun her isteğine hayır demesi de çocuğun bir yerden sonra ailesine danışmadan hareket etmesine neden olur. Bu nedenle hayır kelimesi dengeli kullanılmalı.

Kurallar, çocukların disiplinli bir hayata kavuşması için ilk adımdır. Çocuğun yaşı ilerledikçe değişen kurallar, sağlam bir birey yetiştirmek için çok önemlidir. Bu bakımdan kurallar sadece çocuğun iyi davranışlar kazanmasını değil, bazı şeyleri de yapmaması gerektiğini öğretir

Ebeveynlerin Kaçınması Gereken Durumlar

Ebeveynler, çocuklarının yanlış davranışlarını değiştirmek için birçok tutum sergiler. Bu tutumlardan kimisi doğru iken kimisi de yanlıştır. Ebeveynlerin çocuklarına karşı sergileyecekleri yanlış tutumlar onun bir şeyleri doğru şekilde öğrenmesini engeller. Bu tutumları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Ebeveynlerin koydukları kuralları çocuklarıyla tartışması
• Net bir duruş sergilememesi ve böylece fikirlerde değişiklik veya tolerans göstermesi
• Çocukların yapacağı yanlışlarda onlara bağırması
• Ebeveynin uygulayacağı cezalarda kısasa kısas mantığı yer alması

Çocuklarda Olumlu Davranışlar Nasıl Geliştirilir?

Ebeveynler çocuklarının davranışlarını yönetmek ve geliştirmek için birtakım yollar izler. Bu yollardan bazıları çocukların gelişimi için çok olumlu olsa da bazıları da çocuğun yaşına uygun olmadığı için ters tepki yaratabilir. Bu nedenle çocukların davranışlarını yönetmek ve geliştirmek için en doğru adımlar şunlardır:

• Ebeveynler çocukları ile onun zevk alacağı bir işbirliği içine girmeli. Böylece çocukların kendini keşfetmesi ve ailesi ile her daim birlik içerisinde olmasını sağlar. Bu durum ilk başlarda çocuklar için itici gelebilir. Ebeveynlerin onları zorlamadan, sevdirecek şekilde bir işbirliği yapması gerekir.
• Ebeveynler çocuklarından bir şey isterken ona karşı emrivaki tavırlar takınmamalı. Bu durum çocukların ileri yaşlarında birtakım davranış sorunlarına yol açar. Bir şeyler isterken çocuklara emir vermek yerine talepte ve ricada bulunmak en doğrusudur.
• Ebeveyn çocuğundan bir şey isterken kesinlikle dolambaçlı yollara başvurmamalı. Fikrini net olarak karşı tarafa aktarmalı. Örneğin “Odanı toplamayı becerebilir misin?” sorusu yerine “Odanı toplar mısın?” demek çocuklar için daha doğrudur.
• Çocukların inadını, direnişini kırmak için farklı yollara başvurmak ya da cezalandırma korkusu yaşatmak doğru değildir. Eğer çocuk çok inatçı ise onun inadını kırmak için “Yapar mısın?” sorusu kullanmak en doğru olandır. Çocuklar üzerinde sihirli bir kelime olarak adlandırılan bu soru, ebeveynlerin bunu çocuklarına karşı her zaman olmamak koşuluyla kullanması olumlu etkiler gösterecektir.
• Çocuklara karşı uzun açıklamalardan her zaman kaçınılmalı çünkü bir yerden sonra çocuklar dinlemeyecekleri için alması gereken mesajları tam olarak alamazlar. Bu nedenle ebeveynler kısa ve öz anlatımlara başvurmalı.
• Ebeveynleri en çok zorlayan dönemlerden biri de ergenliktir. Çocuklar ergenlik döneminde ailesine karşı başkaldırıya çok sık başvurur. Bu nedenle ergenlik dönemindeki bir çocuğun davranışlarını yönetmek oldukça zordur. Bu bakımdan çocuğa tabiri caizse nabza göre şerbet verme mantığıyla yaklaşılmalı. 
• Ebeveynlerin çocuklarına karşı her zaman tutundukları yanlış tutumlardan bir tanesi de vaaz, öğüt vermektir. Bu durum çocuğun ailesiyle bir şeyler paylaşmasını engeller.

Çocuklara Karşı Ödüllendirme Nasıl Yapılmalı? 

Çocuklarda davranış yöntemi için en önemli kurallardan biri ödüllendirmedir. Pozitif şekilde yapılacak olan ödüllendirmeler her zaman çocukların üzerinde çok olumlu etkiler bırakır ve bu davranışlar kolay bir şekilde çocuğun davranışları arasına yerleşir.

Çocuklara karşı ödüllendirme yaparken öncelikle ödül türlerini bilmek gerekir. Ödüller;

• Maddi ödül
• Manevi ödül

olarak ikiye ayrılır. Maddi ödüller; çocuğun istediği veya seveceği bir oyuncak veya yiyecektir. Manevi ödül ise; takdir etmek, kucaklamak, gurur duymak, öpmek vb. şeylerdir. Her zaman maddi bir ödül vermek bir yerden sonra ödül olmaktan çıkar ve değersizleşir. Aynı şekilde her zaman manevi ödül vermek de bir yerden sonra anlamını kaybeder. Ancak nasıl bir ödül vermek gerektiğinden önce çocukta değiştirilmek istenen davranış şekline karar vermek gerekir. Bunlar da üç başlık altında toplanır:

• Kazandırılmak istenen davranışlar
• Azaltılmak istenen davranışlar
• Bırakılması istenen davranışlar

Kazandırılmak İstenen Davranışlar

Çocuğa yeni bir davranış kazandırmak için öncelikle o davranışın nasıl yapıldığı öğretilmeli.Kazandırılmak istenen davranışın ne gibi yararlar sağlayacağı aşılanmalı. Örneğin çocuğa düzenli ve programlı bir ders çalışma alışkanlığı kazandırmak için ona belli bir program hazırlamak ve zorunlu tutmak, çocuğun bu davranışı kabullenmesini sağlamaz. Bir çalışma programı hazırlanacaksa öncelikle bu programın çocuğa getirileri çocuğa aşılanmalı. Ayrıca kazandırılmak istenen davranışın çocuğun yaşına uygun olup olmadığı da değerlendirilmeli. Aksi halde bu davranışa karşı çocuğun yıkılması zor olan ön yargıları oluşabilir. Örneğin çocuğa ders çalışması için belli bir ders programı, 3.sınıfta uygulanırsa çocuğu sıkacağı için eğitime karşı bir tavır takınabilir. Her ne kadar düzenli ders çalışmanın faydası anlatılırsa anlatılsın o yaştaki çocuk bu durumu idrak edemeyeceği ve sıkılacağı için ileride de büyük sıkıntılara yol açabilir.

Azaltılmak İstenen Davranışlar

Ebeveynler çocuklarının olumsuz davranışlarının azalmasını istiyorsa genelde cezalandırma yöntemine gider. Ancak cezalandırma yöntemi bazen istenmeyen bir sonuç doğurabileceği için onun yerine ödüllendirmeye başvurmak daha isabetli olur. Örneğin ebeveynine yardımcı olması gerektiği halde yardım etmezse onu cezalandırmak yanlış olur. Önce yardım etmesi konusunda çocuğa emir vermek yerine rica edilir. Sihirli kelimemiz olan “Yapar mısın?” kelimesi ile yardım istenir. Çocuk yardım ettikten sonra da sarılıp “Bana yardım ettiğin için teşekkür ederim. Hadi seninle gezmeye gidelim” gibi ucunda bir ödül olan onu sevindirici bir cümle kurulmalı. Böylece yaptığının ne kadar doğru bir davranış olduğunu anlayacaktır ve yardıma ihtiyaç olduğunda yardım edecektir. Ancak ebeveyn çocuğun her yardımında ödül vermemesi gerektiği de bilmelidir.

Bırakılması İstenen Davranışlar

Bırakılması istenen davranışlarda ödüllendirmek, istenmeyen davranışı bırakmasında en etkili yöntem olacak. Öncelikle o davranışının yanlış olduğu konusunda çocuk bilinçlendirilmeli. Ardından ise bir ödüllendirilme ile davranışını bırakması sağlanmalı.

Ödül Bağımlısı Olan Çocuk Nasıl Anlaşılır?

Çocuğa sürekli olarak ödül vermek bir yerden sonra bağımlılık yapar. Yapacağı iyi davranışın sonunda bir ödül alacağını düşüneceğinden bu durum bir yerden sonra çıkar çatışmasına dönüşebilir. Aynı şekilde çocuk ödül almadan yapacağı bir işte de zorlanabilir. İleri yaşlarında bu sorunlar daha da büyük sorunlara yol açabilir. Çocukların sadece ödül almak için uğraşıp uğraşmadığı, soracağı sorulardan anlaşılabilir. O sorulardan en sık rastlanılanları şu şekilde:

• Ödevimi iyi yapmış mıyım?
• Bugün yaramazlık yaptım mı?
• Odamı topladım, gördün mü?
• Tabağımdakilerin hepsini bitirdim. Daha çok televizyon izleyebilir miyim?

Çocukların Kesinlikle Kazanması Gereken Davranışlar

Ebeveynlerin çocuklarına belli davranışlar ve beceriler kazandırmak için öncelikle hangi davranışların uygun olduğunu bilmesi gerekir. Bu davranışlar ve becerilerden bazıları şunlardır:

• Tepkilerini uygun bir şekilde ifade edebilmesi
• Ailesine karşı davranış ve tutumları
• Dışarıdaki insanlara karşı olan tutum ve davranışları
• Kurallara uyma becerisi
• Güçlü iletişim kurma
• Paylaşımcı ve yardımsever olması
• Sorumluluk taşıyabilmesi
• Birlikte hareket etme olgusu
• Verilen görevleri eksiksiz yerine getirme ya da çaba sarf etme
• Başkaları ile uyum içerisinde olabilme
• Plan ve program çerçevesinde hareket etme
• Kendine saygı duyması ve her daim kendi ile barışık olması
• Oyun oynarken kurallarına uyması
• Temizliğine özen göstermesi
• Kendi eşyalarını ve başkasının eşyalarını düzenli ve dikkatli kullanması

Çocuklarda İstenmeyen Davranışları Ortadan Kaldırma Teknikleri Nelerdir?

Çocuklar çevresinden gördüğü ve duyduğu birçok olumsuz davranışı hemen kabullenir. Edindikleri bu davranışların olumlu ya da olumsuz olduğunu bilemedikleri için de çok normal olarak karşılarlar. İleri dönemlerinde de etkili olabilecek olan bu davranışlar konusunda ebeveynler birçok yol izler. Bu yollar arasında en etkili olanlar şunlar:

Sade ve Anlaşılır Kurallar

Çocuklara kurallar koyarken basit ve anlaşılır kurallar koymalı.

Yüz Yüze İletişim

Çocukların yapması istenilen ya da istenilmeyen davranışlar için kesinlikle yüz yüze bir iletişim kurulmalı.

Dur - Düşün Tekniği

Çocukların bir davranışı sergilemeleri için bir süre bekleyip düşünmeleri istenmeli. Bu tekniği nasıl uygulamaları gerektiği öğretilmeli. Dur – düşün tekniği ise şu şekilde: Çocuğa 10-15 saniye süre verilir. Bu süre içerisinde o davranışını yapıp yapmaması, yapacaksa nasıl yapması gerektiği, yapmayacaksa alternatif yolları araması gerektiği öğretilir.

Günlük Davranış Programı Hazırlama

Çocuğun gün içerisinde neler yapması gerektiğini belirleyen bir programdır. Diğer bir tabirle çocuğun gün içerisinde yapması gereken ödev, ders çalışma gibi sorumluluklarını ortaya koyan programdır.

Öğren - Anlat Tekniği

Çocuğun bir kuralı öğrenmesi ve sonrasında ne öğrendiğini anlatarak pekiştirdiği en etkili öğrenme yöntemlerinden biridir. Bu teknik sayesinde çocuğun hızlı öğrenmesi sağlanır.

Konuyu Somut ve Güncel Örneklerle Bağlantılama

Çocuğun öğrendiği yeni bir davranışı pekiştirmek adına güncel ve somut örnekler kullanılmalı.

Öğrenen Merkezli Eğitim ve Aktif Katılım Tekniği

Çocuğun aktif olarak katılacağı ve üzerinde beyin yoracağı bir tekniktir.

Bu tekniklerin yanı sıra çocukların davranışında olumlu değişimler yapmak için yukarıdaki tekniklerin yanı sıra aktif olarak katılacağı; rol, oyun, hikaye tamamlama gibi tekniklere de başvurulması gerekir. Ancak her şeyden en önemlisi; bu teknikler çocuğun yaşına uygun olarak seçilmelidir.