Yalan Makinesini Kandırmak Mümkün mü?

 Yalan Makinesini Kandırmak Mümkün mü?

Yalan detektörü testi, teste giren kişinin yalan söyleyip söylemediğini saptamak amacıyla fiziksel tepkileri çözümleme etmek için tasarlanmıştır. Yalan detektörü testi; Amerika Ulusal Bilim Akademisi, Amerika Teknoloji Değerlendirme Meclis Dairesi ve Amerika Psikoloji Derneği gibi pek oldukça saygın kuruluş tarafından eleştirilmekle beraber günümüzde şüphelilerin sorgulanmasında ve hatta işe alım süreçlerinde kullanılmaktadır.

Yalan detektörü testi, dürüst kişilerin de yalancı olarak etiketlenmesine yol açma riski taşıma ve teste giren insanların bazı soruların yanıtlarını saklama hakkını elinden alması sebebi ile eleştirilmektedir.

Vizyona girmiş olduğu dönemde büyük alaka bulan Temel İçgüdü isminde filmin ünlü sorgu sahnesinde Sharon Stone, asılsız makinesini ustalıkla alt edebileceğini iddia edince bunun nasıl olası olduğunu fazlaca merak etmiş sadece o zamanlar internet olmadığından aklımıza takılan tuhaf sorulara ilmi yanıt bulma imkanından yoksun olduğumuzdan cevabı öğrenememiştik. Ancak netin yaşamlarımıza girmesi ile de başka bir sıkıntı ortaya çıktı: Bilimselmiş kılığına girmiş ilmi olmayan yanıtları ilmi çalışmaların sonuçlarına dayanan yanıtlardan ayırmak. Bu çabamın cevabında öğrendiklerimi sizin için özetledim.

                                    

Yalan makinesini kandırmanın olası olup olmadığı sorusuna girmeden ilkin asılsız detektörü testinin emek verme mekanizmasını öğrenelim.

Nasıl Çalışır?

Öncellikle bilmeniz gereken yalan detektörü testinin, sadece makineye bağlı olunan süre ile sınırı olan olmadığıdır. Teste girecek kişi, kontrol merkezine girmiş olduğu anda yetenekli uzmanlar tarafından gözlemlenmeye ve sözsüz ip uçları kaydedilmeye başlanır.

Poligraf yani gerçek dışı makinesi; kontrol edilen kişinin solonum hızı, kan basıncı, nabız hızı ve terlemesine dair detayları tespit ve kayıt eder. Daha karmaşık makinelerde MRI (manyetik rezonans görüntüleme) kaydı da alınır. Test sırasında üç tip soru sorulur. Konu ile alakasız sorular, mevzuya dair sorular ve teşhis soruları. Aynı sual iki hatta üç defa sorulabilir. Hatta bazen teste giren kişiden kasıtlı olarak asılsız söylemesi istenir. Test süresi; 1 saat ila 3 saat arasındadır.

Yalan Makinesini Kandırma Yollarına Dair Tavsiyelerin Çoğu Etkisiz!

İnternet, asılsız detektörü testinin iyi mi geçilebileceğini konu alan yazılarla dolu sadece bunların çoğu kesinlikle nötr. Örneğin kan basıncını değişiklik yapmak için ağrı kullanılmasına yönelik; “dilini ısırmak” vb. Tavsiyeler işe yaramaz çünkü ağrı tansiyonda etken olsa da terlemede etken değildir. Benzer şekilde asılsız söylerken hakikatı düşlemek ve doğru söylerken yalanı düşlemek de işe yaramaz bundan dolayı testin temeli, gerçekler ile yalanlar arasındaki farka dayanmaktadır ve her ne kadar vücudunuzu değişik düşüncelerle manipüle etmek dilerseniz isteyin asılsız makinesi bu ikisi farkları soruşturma olasılığı oldukça güçlüdür.

Testi kandırmaya çalışmak, oldukça ciddi bir manipülasyon gerektirdiğinden ve doğru söylerken bile asılsız söylüyor damgasına maruz kalma riski olduğundan testi alt etmenin en güvenilir yolu testi geçersiz kılmaktır. Testi geçersiz kılmanınsa iki yolu vardır.

                               

Size ne sorulmuş olursa olsun tıpkı Zen şeklinde sakin olmak! (Çoğu insan bunu başaramaz.)

Size ne sorulmuş olursa olsun kontrol süresince tedirgin olmak!

Testi Geçersiz Kılma Taktikleri

Çoğu insan asılsız söyleme niyetinde olsun olmasın asılsız testine girdiğinde gerginleşir. Sinirlerle verilen fizyolojik tepkiler yalan makinesini kandıramaz. Bu nedenle ölümcül korku duyusunu simule etmekte ustalaşmak gerekir. Yalan detektörü testini geçersiz kılmanın tek yolu organik fizyolojik tepkilerin verilmesini sağlayacak akıl oyunlarıdır. İşte bu akıl oyunlarından bazıları:

Test boyunca korkmuş, kafası karışmış ve yoğun stres altında kalmış olarak testi geçersiz kılabilirsiniz. Dikkat edilmesi ihtiyaç duyulan nokta, sakin ve kontrollü görünürken içinizde gerginlik ve karmaşa yaşamaktır. İçinizde sizi gerginleştirecek bir problemle uğraşmak verimli sonuç verebilir. Örneğin çözümü zor bir matematik sorunu ile uğraşmak yahut spesifik olarak sizi endişeye sevk eden bir şey varsa cevabınızı vermeden derhal ilkin kaygı yaratacak sorunun sorulduğunu düşünmek vb.

Her bir soruya yanıt vermeden önce kendinize birazcık vakit tanıyın. Sorulan probleminin mevzu ile alakalı bir sual mu, alakasız bir sual mu yoksa teşhis sorusu mu olduğunu belirleyin. Adınız ne, şu anda bu odada ışık yanıyor mu türünden sorular alakasız sorulardır. Alakalı sorular, sorgusu meydana getirilen suça dair sorulardır. Teşhis soruları ise asılsız söyleme olasılığı yüksek sorulardır. Örneğin; “asla porno film izledin mi” vb.

Kontrol soruları sırasında nefesinizi değiştirin fakat bir sonraki soruya geçerken nefesinizi yine normalleştirin. Bu değişikliğin boyutuna siz karar verin.

Sorulara cevap verirken tereddüt etmeyin. Komik olmaya çalışmayın. İşbirliği yapın latife yapmayın fakat aşırı arkadaşça da davranmayın. Mesafenizi koruyun.

Mümkün olduğunca sorulara “evet” veya “hayır” diye cevap verin. Soruyu genişletmek isterlerse “başka ne söylememi istiyorsunuz?” ya da “bu konuda daha fazla söyleyecek bir şey yok.” gibi cevaplar verin.

Yalan söylemekle suçlanırsanız tongaya düşmeyin. Suçlamayı mutsuz ve karmaşa hissetmek için yakıt olarak kullanın. Uyguladığınız akıl oyunları denetçinin tutarsız sonuçlar almasına yol açabilir. Bu nedenle sorgunuzun uzun sürmesine hazırlıklı olun.

Teste girmeden önce prova yapın. Birinden size sual sormasını isteyin ve bu sorulara yanıt verirken yukarıda bildirilmiş olan taktikleri uygulayın.

Bu taktikler testi geçersiz kılmaya yöneliktir. Dolayısıyla gerçek dışı detektörü testine bir iş görüşmesi sebebi ile girmişseniz testi geçersiz kılmaktan ziyade dürüst olmaya çalışmak daha iyi sonuç verebilir.

Testi Etkileyen Maddeler

Bazı maddeler ve tıbbi koşullar polgirafi testinin sonuçlarını etkiler. Bu nedenle gerçek dışı testinden önce uyuşturucu madde testi ve tarama anketi uygulanır. Kalp atışını ve kan basıncını etkileyen ilaçlar sonuçları etkileyebilir. Anti anksiyete ilaçları, esrar, eroin ve kokain şeklinde yasa dışı uyuşturucular, kafein, nikotin, alerji ilaçları, uyku ilaçları öksürük ilaçları vb. Testi etkileyebilir.

Test Kimlere Uygulanmaz?

Tepkilerini kontrol etme kabiliyetine haiz oldukları için sosyopat ve psikopat teşhisi konmuş hastalara gerçek dışı detektörü testi uygulanamaz.

Bazı rahatsızlıklardan muzdarip olanlara (örneğin epilepsi, kalp hastalığı, inme ve zihinsel mani vb.) testi yürütmek doğru değildir.

Aşırı derecede yorgun olanlara da kontrol uygulanmamalıdır.

Hamile hanımefendiler ise doktor onayı olmadığı sürece testten muaf tutulur.

Kaynaklar:

The Polygraph and Lie Detection

Scientific Validity of Polygraph Testing: A Research Review and Evaluation